Árbir úshinshi qazaqstandyq otbasynda, ol ákesi, uly nemese aǵa-inisi bolsyn, óziniń balyq aýlaýshysy bolady dep aıtsa artyq aıtqandyq emes. Dástúrli kásipshilik balyq aýlaýdan basqa, bizdiń elimizde sporttyq-áýesqoı balyq aýlaý belsendi damýda: federasıalar, klýbtar, jaı ǵana qoǵamdastyqtar jumys isteıdi. Qazaqstannyń sporttyq balyq aýlaý boıynsha qurama komandasy jalpy komandalyq esepte eki ret álem chempıony boldy, qurama komanda qatysýshylary kóptegen halyqaralyq týrnırlerdiń júldegerleri. Árıne, munyń bári kezdeısoq emes, bizdiń balyq aýlaýshylar úshin ózderiniń sheberlikterin shyńdaıtyn jerler barshylyq. Biz sizderge balyqtyń eń kóp túsetin jerleri, Qazaqstannyń ǵana emes, búkil álemniń ataqty balyq aýlaýshylary oljaly bolý úshin aǵylyp kelip jatatyn ózender men kólder týraly áńgimelep beremiz.
OLJALY BALQASH MAŃY
Ońtústik Balqash mańyndaǵy Ile ózeniniń saǵasy barlyq ýaqytta balyq aýlaý úshin eń jaqsy oryn bolyp eseptelgen: munda balyqtyń túrlik quramy da, mol jáne oljalary da qomaqty. Shet elderde bizdiń ózen saǵasy Eýropadan kelgen alǵashqy sheteldik týrıster sheteldik BAQ-ta ózen saǵasyn «oljalyq jaıyn aýlaý úshin álemdegi eń jaqsy oryn» dep atap, myqty jarnama jasaǵan 1990 jyldardyń basynda tanymal boldy. Aıtpaqshy, Ońtústik Qazaqstandaǵy Syrdarıa ózeninde eki metrlik alyp jaıyndar mekendeıdi, biraq onda, Balqash mańynan aıyrmashylyǵy, demalýǵa arnalǵan qyzmetterdi usynýda tańdaý joq. Ózen saǵasynda búginde balyq aýlaýshylarǵa arnalǵan onnan astam jaqsy, jaıly demalys bazasy jumys isteıdi, munda endi sheteldik týrıster ǵana emes, sonymen qatar, qazaqstandyqtar da demalýǵa keledi. Olar otbasylarymen, áıelderimen jáne bala-shaǵalarymen keledi, óıtkeni munda, balyq aýlaýdan basqa, jaı ǵana tabıǵat aıasynda tamasha ýaqyt ótkizip, qamysty «jýnglı» shytyrmandarynda motorly qaıyqpen serýendeýge, akvalangpen ózen saǵasynyń tap-taza kólderinde sýǵa súńgýge bolady. Biraq basty maqsat laıyqty oljaǵa qol jetkizý bolyp qalatyndyǵy sózsiz. Jaıyndardan basqa, munda tuqy tuqymdastarynyń iri ókilderi: sazan, aq amýr balyqtary aýlanady. Laqtyrma qarmaqpen aqmarqa aýlaǵan óte qyzyq.
Al sońǵy jyldarda ózen saǵasynda jylanbas balyq paıda boldy, jáne ony jergilikti turǵyndar naǵyz zıankes dep sanasa da (bul negizsiz de emes, óıtkeni bul jyrtqysh balyq aınalasyndaǵy qozǵalǵannyń bárin jeıdi jáne shópqorekti balyqtarǵa qaýip tóndiredi), eldiń basqa aımaqtarynan jáne shet elderden kelgen qonaqtar úshin bul balyq ekzotıkalyq bolyp tabylady jáne sondyqtan da úlken qyzyǵýshylyq týdyrady.
Budan basqa, ózen saǵasy sý asty aýlaýshylary úshin eń jaqsy oryndardyń biri bolyp esepteledi. Munda tipti sý astynda jaıyndardyń, sazannyń, amýrdyń jáne kókserkeniń oljalyq túrlerin aýlaýdan jyl saıynǵy jarystar ótkiziledi!
SHORTANNYŃ ÁMIRIMEN, BALYQSHYNYŃ «QALAÝYMEN»...
Balqash mańynda jáne jalpy Balqashta ne joq deseńizder, shortan joq! Shortannyń syrtqy túrine qarap-aq onyń eptiligi, agresıvtiligi, jyrtqyshtyǵy týraly aıtýǵa bolady. Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy Zaısan kóline quıatyn ózen – Qara Ertis óziniń oljaly shortandarymen tanymal. Shortandardan basqa, bul aımaqta iri alabuǵalar men taban balyqtar da balyq aýlaýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrady.
Shortan sondaı-aq Ortalyq Qazaqstannyń Esil, Tobyl ózenderinde, Nura ózeninde mekendeıdi. Ońtústikte Shý jaıylmasy men Syrdarıada mekendeıdi. Oral qalasynan 150 km jerde ornalasqan Shalqar kóli de shortandarymen tanymal. Bul iri balyqtyń salmaǵy keıde 40 kg jetedi dep aıtyp jatady, biraq sońǵy jyldarda mundaı oljaǵa ıe bolǵan fotosýret faktileri joq, kóbinese balyq aýlaýshylar ár túrli forýmdarda 15–20 kılogramdyq jyrtqysh balyqtardyń sýretterin qoıyp jatady.
KASPII ALYPTARY
Bekire tuqymdastaryna jatatyn qorytpa balyǵy Qazaqstandaǵy eń úlken balyq dep tanyldy. Ol Kaspiide mekendeıdi, salmaǵy 300 kg deıin jetedi. Biraq qorytpa balyǵy Qyzyl kitapqa engen, sondyqtan ony aýlaýǵa tyıym salynady. Degenmen, Kaspii teńiziniń jáne oǵan quıatyn Jaıyq ózeniniń sýlary aýlaýǵa ruqsat etilgen basqa da qyzyqty obektilerge toly, olar: kókserke, torta balyq, sazan, tikendi balyq, taban balyǵy, jaıyn, aqmarqa. Bekire tuqymdas balyqtardy, sondaı-aq Qyzyl kitapqa engen balyqtardy, atap aıtqanda, Kaspii albyrtyn, Kaspii jylanbalyǵyn, kútim balyǵyn aýlaýǵa tyıym salynǵan.
Qansha tańyrqarlyq bolǵanymen, aımaqta áýesqoılarǵa arnalǵan balyq aýlaý bazalary joqtyń qasy, esesine, ınternette jergilikti balyq aýlaýshylardyn, mysaly, tikeleı jaǵalaýdan laqtyrma qarmaqpen tikendi balyq aýlaıtyn beınerolıkteri kóp.BAQTAQ BALYǴY SHORSHYǴAN ÓZENDE...
Soltústik jáne Ortalyq Tа́n-Shan taýlarynda, Jetisý (Jońǵar) Alataýynda osman balyǵy, al keıbir ózenderde Qazaqstanda Almaty oblysynyń taý bókterlerindegi ózender men kólderde jersindirilgen baqtaq balyǵy aýlanady (Qazaqstanda baqtaq balyǵy boıynsha alǵashqy josparly jersindirý jumystary júz jyl buryn derlik, 1929–1935 jyldarda júrgizilgen). Baqtaq balyǵyn aýlaý árqashan arıstokrattyq bolyp eseptelgen, alaıda bul ońaı sharýa emes, óıtkeni baǵyńdy synap, baqtaǵy bar shuńqyrdy izdeý ústinde keıde birneshe kılometr jol júrýge týra keledi.
TAIGALYQ ÓZENDERDIŃ TURǴYNDARY
Batys Altaıdyń taıgalyq ózenderinde, mysaly, Qara Oba men Aq Obada qaraýyz balyǵyn aýlaýdyń da ózindik ereksheligi bar. Balyq aýlaýshy úshin jaı ǵana osy jerlerge jetýdiń ózi tutas bir oqıǵa bolady, biraq osynda kelip, birneshe iri balyq ustaǵannyń ózinde sheksiz baqytty bolady. Ádette sany asa kóp emes jergilikti demalys bazalary balyqshylardy arnaıy tehnıkamen ózenderdiń (nemese ózenshelerdiń) aǵysy boıymen joǵary qaraı birneshe kılometr jerge «aparyp tastaıdy» jáne taýda balyq aýlaýdyń áýesqoıy kúni boıy ózine unaǵan shuńqyrlaryn teksere otyryp, ózen boıymen tómen qaraı túsedi. Órkenıetten alysta, aıýlarmen jáne basqa da orman mekendeýshilerimen irgeles júrip balyq aýlaý adamdarǵa kóptegen emosıalar syılaıdy. Sondyqtan, balyq aýlaýshylardyń moıyndaýy boıynsha, munda oljadan góri, balyq aýlaý prosesiniń ózi mańyzdy.
Aıtpaqshy, dál osy ózenderde taımen balyǵy mekendeıdi, ras, elimizde ony tipti sporttyq jolmen aýlaýdyń («ustap aldyń ba – jibere sal») ózine tyıym salynady.QORǴALJYNDA MUZ ASTYNDA BALYQ AÝLAÝ
Astanalyqtar Esil ózeniniń jaǵasynda balyq aýlaıdy, «Býrabaı» kýrortynyń kólderine barady, biraq jergilikti balyq aýlaýshylar úshin Qorǵaljyn qoryǵynyń kólderinde qysta balyq aýlaý erekshe qyzyǵýshylyq týdyrady. Sý aıdyndarynda muz qatqan boıda júzdegen balyq aýlaýshylar oıyqtar oıýǵa attanady. Aıtpaqshy, bul mindetine balyqty qyrylýdan qutqarý kiretin qoryq qyzmetkerleriniń azǵantaı sandy shtatyna eleýli kómek bolady. Barlyq taraptar úshin tıimdi, jan-jaqty oılastyrylǵan ózara árekettesýdiń tamasha mysaly!
ALAKÓLDEGI «OKÝNKÓL»
Balqash-Alakól qazanshuńqyrynyń shyǵysyndaǵy shóleıt aımaqta ornalasqan Alakól kóli úlken aýqymda balyq aýlaıtyn kásipshiler úshin qyzyqty. Balyq aýlaý áýesqoılaryna bul jerde asa qyzyq emes: jaǵalaýdan oljalyq balyq túrin ustaý múmkin emes dese de bolady, al qaıyqpen ashyq sý betine shyǵý bul jerde quptalmaıdy. Jońǵar qaqpasynyń atyn shyǵarǵan kúshti jelderden tipti kásipshi balyqshylardyń ózderi de qorqady, jel soǵyp bastasa, dereý jaǵaǵa qaıtý qajet deıdi.
Bir qyzyǵy, naq osy jerde Aqshı kentine jaqyn mańda osymen segizinshi jyl qatarynan kúzde «Okýnkól» balyq aýlaý-týrıstik festıvali ótkiziledi. Balyq aýlaý áýesqoılary jaǵalaýda alabuǵa, kókserke, sazan aýlaıdy. Olardyń ustaǵan balyqtary kóp oljaǵa kenelgisi keletinderdi asa tań qaldyra qoımasa da, budan týrnır qatysýshylarynyń emosıalary azaıa qoımaıdy!
BALYQ AÝLAÝDA NE MAŃYZDY? DURYS! BALYQ AÝLAÝ PROSESINIŃ ÓZI!
…Iri qalalardyń janyndaǵy jeke menshik shaǵyn sý aıdyndaryn jeke atap ótken jón. Árıne, bul negizinen Almaty jáne Astana qalalarynyń mańy. Mundaı sý aıdyndarynyń ıeleri olardy jappalarmen jabdyqtap, keıbir jerlerde shaǵyn úıler de salady; sý aıdyndaryna balyqtardy, negizinen tuqy tuqymdas balyqtardy jiberedi – endi olar balyq aýlaýdyń qyzyǵyna túsken balyqshylarǵa belgili bir tólem úshin ózderiniń balyq aýlaý qajettilikterin qanaǵattandyrýǵa múmkindik beredi.
Árıne, materıalda ulan-baıtaq otanymyzdaǵy sý aıdyndarynyń: ózenderdiń, kólderdiń, sý qoımalarynyń barlyǵy qamtyp kórsetilmegen. Tolyǵyraq aqparatty sizder barǵylaryńyz keletin aımaqtaǵy balyq aýlaýshylardyń ózderinen bile alasyzdar. «Balyqshy rýhy» bar adamdar birden balyqshylar baýyrlastyǵynyń quramyna kiredi! Al baýyrlarǵa kómektesý qajet!